به گزارش روابط عمومی اداره کل کتابخانه های عمومی استان قم، اولین جلسه از سلسله نشست های آسیب شناسی شعر آیینی با عنوان «حریم شعر آیینی» با حضور استاد محمدعلی مجاهدی در سالن غدیر اداره کل کتابخانه های عمومی استان قم برگزار شد.

مهدی توکلیان، سرپرست اداره کل کتابخانه های عمومی استان قم در ابتدای این نشست پیرامون اهمیت این نشست تخصصی کتاب محور، گفت: مجموعه تحقیقات استاد مجاهدی، عصاره واکاوی ۲۵۰ کتاب در حوزه شعر آیینی و بررسی بیش از ۶۰۰ مجموعه شعر توسط ایشان است. باعث افتخار است که در کتابخانه آیت الله خامنه‌ای ۱۸ عنوان از آثار آیینی استاد موجود است و علاقه مندان می‌توانند با استفاده از سامانه جستجوی کتاب (سامان) به این کتاب ها و بیش از ۱۱۰ هزار کتاب این مجموعه دسترسی داشته باشند.

وی همچنین اظهار داشت: محفل ادبی پروین اعتصامی نیز به عنوان محفل ادبی اداره کل کتابخانه های عمومی استان قم در حال فعالیت است و امیدواریم بررسی و آسیب شناسی ادبیات آیینی با ظرفیت موجود در استان قم، به ادامه این مسیر خیر و برکت دهد.

در ادامه این نشست، محمدعلی مجاهدی، پدر شعر آیینی کشور گفت: قریب به ۹۰ درصد از کتب منظوم ما یعنی کتاب های شعر فارسی به لحاظ محتوایی متاثر از متون متقن و حیاتی مثل قرآن کریم و منابع متین روایی و تاریخی درباره اسلام است و اگر شما این جهت را از شعر فارسی بگیرید؛ چیزی جز یک مشت مغازله های خیالی باقی نمی ماند که از نظر اخلاق و آداب اجتماعی و به طور کلی از نظر هنری دارای ارزش چندانی نیستند.

وی در ادامه با اشاره به نحوه مواجهه اسلام با شعر اضافه کرد: شعر عصر جاهلی به لحاظ محتوایی خلاصه می شد در این که هر قوم و هر طایفه و هر عشیره ای اگر شاعری داشت افتخارات قومی و تعصبات عشیره ای خود را در آن اشعار به رشته نظم در می آورد و سعی می کرد با قبیله های دیگر از راه مفاخره و فخر فروشی مقایسه و برتری خود را اثبات کند؛ رسم بر این بوده که نمونه ای از اشعار خود را بر دیوار کعبه آویزان کنند که هر کس به مکه می آید شعر را ببیند.

مجاهدی تصریح کرد: آن موقع مکه شهر پر رفت و آمدی بود و افتخار فرهنگ عرب شعر و شمشیر و شراب و ... بود و در چنین شرایطی پیامبر آمد و قرآن آورد؛ قرآنی که در بعضی آیات وضع عروضی دارد مثل شعر لا حول و لا قوه الا باالله که وضع اصلی رباعی شده است. در مورد پیامبر و قرآن گفتند، این شعر تازه ای در عرب است که گاه وزن عروضی دارد و گاه وزن عروضی ندارد مثل شعر آزاد و نیمایی و از آن به عنوان یک شعر یاد می کردند و هدف زیرکانه ای داشتند که اگر این مطلب جا می افتاد که قرآن همان شعر است کار اسلام و قران تمام می شد و پیامبر با تدبیر جلوی این حرکت را گرفت. 

عنصر اصلی شعر، قوه خیال است

وی اظهار داشت: عنصر اصلی شعر، قوه خیال است، در ۵۰ سال اخیر یک رسالت دیگری هم برای شعر تعریف کردند؛ تا قبل از این گفته می شد شعر کلامی است موزون یعنی شعر کلامی برخاسته از خیال و وهم است. شعر باید بیان غیر مستقیم داشته باشد و شعرای صدر اسلام در زمان جاهلیت این هدف را تعقیب می کردند که بگویند قرآن شعر است و خیال است و بر این اساس، قرآن را از قداست و قاطعیت بیندازند؛ لذا در زمان پیامبر ۳ حرکت در برابر شعر شکل گرفت، اول حرکت حذفی پیامبر که با شیوه رفتاری خود کاری کردند که شاعرانی که نمی خواستند اسلام را قبول کنند، اجازه نداشتند در حضور مسلمانان عرض اندام کنند؛ دوم، حرکت تنزیهی از آنجایی که به خود پیامبر نسبت شاعر بودن می دادند، پیامبر مقام نبوت را از شعر جدا می کردند و اجازه نمی دادند قرآن با شعر مقایسه شود و سوم ۳ حرکت تشریحی است که پیامبر اکرم شعرا را تشویق می کردند به سرودن شعر و خیلی از آن ها را مورد عنایت قرار می دادند و پیامبر با این کار اصرار داشتند که شعری نخوانده باشند.

مجاهدی اظهار داشت: کارهایی از پیامبر می بینیم که اشراف به موازین ادبی دارند و شعر را نقد می کنند؛ برای مثال ایشان گاهی اوقات برای تمثیل از شعرای عرب، مصراع دوم بیت و اجزا مصراع را جلو و عقب می بردند و عروضی می خواندند؛ امروز که پرده از حقیقت برداشته می شود می بینیم که «کتاب العین» از خلیل بن احمد فراهیدی، معتبرترین و کهن ترین منبع عرب می گوید در عرب واحد شعر بیت است و کسی که یک مصراع می خواند شعر نخوانده است؛ چون واحد بیت شعر است و به یک مصرع شعر اطلاق نمی شود.

حسان، همراه نیمه راه غدیر

وی ادامه داد: حسان بن ثابت اولین شاعر رسمی پیامبر اسلام(ص) است که در جاهلیت به سر می برد و بعد در زمان پیامبر مسلمان شد و به عنوان شاعر رسمی پیامبر، به شاعر نبوی مشهور شد؛ این شاعر مثلا شعری می خواند و پیامبر از او تعریف می کرد؛ منتها تعریف پیامبر همیشه یک قیدی داشت که تا وقتی با ما هستی، روح القدس تو را کمک می کند. من همیشه فکر می‌کردم که این قید برای چیست، تا اینکه متوجه شدم حسان کسی است که در روز غدیر نیز بوده و ماجرای غدیر را دیده، خطبه را شنیده و خطبه غرائی را به مناسبت غدیر سروده است. بزرگ ترین مدرک ما برای اثبات غدیر همین قصیده حسان است که اهل سنت نیز عموما در کتاب هایشان آورده اند اما بعد از رحلت پیامبر حاضر به شهادت در مورد غدیر نمی شود و با سقیفه همراه می شود و برق سکه های معاویه او را فرا می گیرد. خوب است که این مسائل را برای خودمان تحلیل کنیم و از روی بصیرت و آگاهی برای این عزیزان عزاداری کنیم. 

قرائت های مختلف از فرهنگ عاشورا در شعر آیینی

محمدعلی مجاهدی به موضوع آسیب شناسی شعر آیینی پرداخت و گفت: قرائت های مختلفی از فرهنگ عاشورا در شعر آیینی وجود دارد از جمله قرائت صرف ماتمی، قرائت حماسی، قرائت اسطوره سازی و اساطیری و ...؛ اگر امروز ما آمیزه ای از قرائت های مختلف را قرار بدهیم، نمی توانیم قرائت ماتمی را از شعر عاشورا حذف کنیم؛ چون دغدغه معصومین(ع) این بوده که واقعه کربلا زنده بماند و برای نسل‌های آینده گفته شود و هیچ رسانه ای رساتر، تاثیر گذارتر و ارزان تر از شعر وجود وجود ندارد.

مجاهدی ادامه داد: امروز در شعر آیینی به آمیزه ای از قرائت های مختلف از فرهنگ عاشورایی که رگه هایی از حماسه، ماتم، توحید، اخلاق، فداکاری و ایثار را داشته باشد، نیاز داریم و این مجموعه نظرات ارزشمند می تواند مخاطب ما را قانع کند.

پدر شعر آیینی کشور در پایان بر اهمیت حمایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از پیشینه و مسئولیتی که بر عهده ایشان در بازه زمانی دوازده سال پیش تاکنون گذاشته شده است تاکید کرد و از تعبیر «شنای با دست بسته در استخر» برای انجام فعالیت های دبیرخانه ادبیات آیینی استفاده کرد.

وی همچنین گفت: امیدوارم برای عظمتی این راه و رسالت خطیری که در این مسیر به عهده ما گذاشته، شاهد این باشیم که شهر قم، عش آل محمد به محلی برای تولید آثار آیینی بی حاشیه و فاخر تبدیل شود.

در ادامه این نشست، مرتضی حیدری آل کثیر، شاعر و فعال فرهنگی با اشاره به برخی آسیب های شعر آیینی همچون استفاده از غلو غیرهنری و صحبت از زبان معصومین در شعر بدون در نظر گرفتن شان معصوم، گفت: یکی از موارد مهم در مورد شعر آیینی، عدم پرداخت به نقد و آسیب شناسی شعر آیینی است؛ هر چند که در گوشه و کنار کشور نقدی می بینیم ولی این ها به قدر کافی نیست و شعر آیینی به حال خود رها شده است. 

کارکرد مرثیه در شعر آیینی
حیدری آل کثیر اظهار داشت: گاها ما صدای شاعر را نمی شنویم؛ شاعر به گونه ای درگیر وصف شعر می شود که ما صدای شاعر را در شیهه اسبان و گریه طفلان می شنویم و این شیوه از مرثیه سرایی تقلیدی است و شعرهایی که به مقاتل می پردازند از این شیوه استفاده می کنند. دومین کارکرد، کارکرد اجتماعی شعر است که دعوت از منتقم برای گرفتن انتقام است و در این مورد می توان گفت که نهضت کربلا اینقدر درخشنده و نورانی است که این تقابل خیر و شرتا قیام قیامت خواهد بود و شاعر باید آن را بیان کند.

راه نرفته و کار نکرده در حوزه شعر آیینی
رضا خورشیدی، شاعر  و مداح اهل بیت (ع) دیگر میهمان این نشست بود. خورشیدی با اشاره به این موضوع که راه های نرفته و کار های نکرده بسیاری در حوزه شعر آیینی وجود دارد، گفت: مشکل شعر آیینی پول و نیروی دغدغه مند است و استاد مجاهدی موهایشان را در همین راه سفید کردند و بعضی کارها را با هزینه شخصی پیش می برند.

وی افزود: پیشنهاد می کنم با توجه به گرانی کتاب و نیاز شاعران آیینی به کتاب ها، نهاد کتابخانه های عمومی کتاب های مورد نیاز شاعران آیینی را در اختیار آن ها قرار دهد و حتی از هر کتاب شعر آیینی که منتشر می شود، یک نسخه به دبیرخانه شعر آیینی ارسال شود.